Nuriejew, Rudolf Hametowicz (1938-1993)

Rudolf Nuriejew należy do grona najsłynniejszych tancerzy XX wieku. Urodził się 17 marca 1938 roku, w pociągu kolei transsyberyjskiej, w okolicach Irkucka. Jego rodzice byli Tatarami, ojciec służył w Armii Radzieckiej. Początkowo mieszkali w Moskwie, a od 1943 w Ufie (Baszkirska ASRR). W wieku jedenastu lat Rudolf zaczął pobierać pierwsze lekcje tańca ludowego i klasyki.

W latach 1955-58 uczył się w Leningradzkiej Szkole Choreograficznej (obecnie Petersburska Szkoła Choreograficzna im. A.J. Waganowej), w klasie Aleksandra I. Puszkina. Po sukcesie na konkursie baletowym w Moskwie w 1958, Nuriejew odrzucił solowe kontrakty w stołecznych teatrach Bolszoj i Stanisławskim i powrócił do Leningradu, aby objąć stanowisko solisty na scenie Teatru Kirowa (obecnie Teatr Maryjski w Petersburgu). Do 1961 był wiodącym solistą Baletu Kirowa. Tańczył m.in. główne partie w Jeziorze łabędzim, Giselle, Don Kichocie, Korsarzu, Śpiącej królewnie, Dziadku do orzechów.

W 1961, podczas gościnnych występów Baletu Kirowa w Paryżu, 17 czerwca Nuriejew wystąpił z prośbą do władz francuskich o azyl polityczny. Krok ten przyniósł mu duży rozgłos na Zachodzie i był pierwszą z wielu słynnych ucieczek tancerzy ze Związku Radzieckiego (Natalia Makarowa /1970/, Michaił Barysznikow /1974/). Początkowo Nuriejew występował z Grand Ballet du Marquis de Cuevas, w 1962 przyjechał do Londynu na zaproszenie Margot Fonteyn. W krótkim czasie młody, charyzmatyczny Tatar i o 19 lat od niego starsza, delikatna angielska balerina stworzyli jeden z najsławniejszych duetów baletowych XX wieku. Poza stałymi występami z londyńskim Royal Ballet w latach 1962-77, Nuriejew pojawiał się na scenach całego świata. Współpracował m.in. z Chicago Ballet, Stuttgart Ballet, Vienna State Opera Ballet, National Ballet of Canada, Australian Ballet, La Scala (Milan) Ballet, Dutch National Ballet, Ballet du XXe Siécle, Paul Taylor Dance Company, Royal Danish Ballet, Paris Opera Ballet, London Festival Ballet, American Ballet Theatre i Martha Graham Company.

Jako dyrektor artystyczny Paris Opera Ballet w latach 1983-89 Nuriejew kładł szczególny nacisk na promocję młodych talentów (m.in. Sylvie Guillem). Chętnie wystawiał także sztuki choreografów współczesnych, takich jak Taylor, Cunningham, Robbins, Forsythe czy K. Armitage.

W 1984 roku u Rudolfa Nuriejewa wykryto AIDS. Mimo to pracował i tańczył nadal, starając się ignorować objawy choroby. W 1989 roku, w wieku 51 lat, wystąpił ponownie z baletem Kirowa, na scenie Teatru Maryjskiego. Partię Jamesa z La Sylphide tańczył z chorą stopą i naderwanym mięśniem łydki. Prawdopodobnie powinien był odwołać występ, ale jak sam przyznał później: „Jestem ze szkoły Margot Fonteyn...jeśli możesz stać, możesz tańczyć.” Ostatnią realizacją Nuriejewa była Bajadera dla Paris Opera Balet w 1992 roku. Rok później artysta zmarł, przeznaczając cały swój spadek na walkę z AIDS. 
Repertuar Rudolfa Nuriejewa obejmował ponad 100 ról klasycznych i współczesnych, spośród których ponad 30 było rolami stworzonymi specjalnie dla niego. Do ważniejszych kreacji Nuriejewa należą: F. Ashton – Marguerite and Armand (1963), Jazz Calendar (1968), K. MacMillan – Romeo i Julia (1965), Sideshow (1972), R. Petit – Raj utracony (1967), L’estasi (1968), Peleas i Melizanda (1969), R. van Dantzig – The Ropes of Time (1970), Blown in a Gentle Wind (1975), Ulysses (1979), M. Béjart – Song of a Wayfarer (1971), G. Tetley – Laborintus (1972), Tristan (1974), M. Graham – Lucifer (1975), The Scarlet Letter (1975), G. Balanchine – Le Bourgeois gentilhomme (1979), P. Taylor – Big Bertha (produkcja telewizyjna, 1970), F. Flindt – The Overcoat (1989), Death in Venice (1991).

Nuriejew stworzył własne wersje wielu baletów klasycznych, m.in.: Bajadera (scena W krainie cieni /Kingdom of the Shades/, Royal Ballet, 1963), Raymonda (Royal Ballet Touring Company, 1964; American Ballet Theatre, 1975), Jezioro łabędzie (Vienna State Opera Ballet, 1964), Don Kichot (Vienna State Opera Ballet, 1966), Śpiąca królewna (National Ballet of Canada, 1972; London Festival Ballet, 1975), Dziadek do orzechów (Royal Swedish Ballet, 1967, Royal Ballet, 1968), Bajadera (Paris Opera Ballet, 1992). 

Choreografie oryginalne Nuriejewa:
Tancredi (1966), Romeo i Julia (1977), Manfred (1979), The Tempest (1982), Bach Suite (wspólnie z F. Lancelot, 1984), Washington Square (1985), Cendrillon (1986). 
Rudolf Nuriejew wystąpił w wielu filmach, programach telewizyjnych i nagraniach video. Ważniejsze z nich to: An Evening with the Royal Ballet (1963), Romeo and Juliet (1966), Swan Lake (1966), Le Jeune Homme et la mort (1966), I am a Dancer (film dokumentalny, 1972), The Sleeping Beauty (1972), Don Quixote (1972), Valentino (film fab., reż. Ken Russell, 1977), Cendrillon (1987), The Nutcracker (1988), Nureyev (reż. Patricia Foy, 1992), Noureev, mémoire d’ une Bayadére (reż. Catherine Dupuis, 1993). 

Wybrane publikacje:
Barnes, Clive. Nureyev. Nowy Jork: Helene Obolensky Enterprises, Inc., 1982
Bland, Alexander. The Nureyev Image. Londyn: Studio Visa, 1977
Bland, Alexander. Fonteyn and Nureyev: The Story of a Partnership. Londyn, 1979
Nuriejew, Rudolf. Nureyev: An Autobiography with Pictures. Londyn, 1962, Nowy Jork, 1964
Smakov, Gennady. The Great Russian Dancers. Nowy Jork: Farrar Straus Giroux, 1984
Solway, Diane. Nureyev: His Life. Londyn: Weidenfeld & Nicolson, 1998

Źródła:
D. Craine, J. Mackrell, The Oxford Dictionary of Dance, Oxford: Oxford University Press, 2002
D. Solway. Nureyev: His Life. Weidenfeld & Nicolson, Londyn 1998
Russkij balet: Encikłopiedia, praca zbiorowa, Bolszaja Rossijskaja Encikłopiedia, Soglasie, Moskwa 1997

Opracowała: Ewa Krasucka